San Vicente

POEMA V DEL PERISTEPHANON (LIBRO DE LAS CORONAS DE LOS MÁRTIRES, PRUDE3NCIO) PASSIO SANCTI VENCENTI MARTYRIS Beate martyr, prospera diem triumfalem tuum, quo sanguinis merces tibi corona, Vincenti, datur! Hic te ex tenebris saeculi tortore uicto et iudice euexit ad caelum diez Christoque ouantem reddidit. Nunc angelorum particeps conlucis insigni stola, quam testis indomabilis riuis cruoris laueras, cum te satelles idoli praecinctus atris legibus litare diuis gentium ferro et catenis cogeret. Ac uerba primum mollia suadendo blande effuderat, captator ut uitulum lupus rapturus adludit prius. 'Rex', inquit, 'orbis maximus,' qui sceptra gestat publica, seruire sanxit omnia priscis deorum cultibus. Vos, Nazareni, adsistite rudemque ritum spernite! haec saxa, quae princeps colit, placate fumo et uictima!' Exclamat hic Vincentius, leuita de tribu sacra, minister altaris dei septem ex columnis lacteis: 'Tibi ista praesint numina, tu saxa, tu lignum colas, tu mortuorum mortuus fias deorum pontifex, nos lucis auctorem patrem eiusque Christum filium, qui solus ac uerus deus, Datiane, confitebimur'. Hic ille iam commotior: audesne, non felix', ait, 'ius hoc deorum et principum uiolare uerbis asperis, ius et sacratum et publicum, cui cedit humanum genus, nec te iuuentae feruidae instans periclum permouet? Hoc namque decretum cape: aut ara ture et caespite precanda iam nunc est tibi aut mors luenda est sanguine.' Respondit ille altrinsecus: 'age ergo, quidquid uirium, quidquid potestatis tibi est, palam reluctor, exere! Vox nostra quae sit, accipe: est Christus et pater deus, serui huius et testes sumus, extorque, si potes, fidem! 'Tormenta, carcer, ungulae stridensque flammis lammina atque ipsa poenarum ultima, mors, christianis ludus est. O uestra inanis uanitas scitumque brutum Caesaris! condigna uestris sensibus coli iubetis numina: excisa fabrili manu cauis recocta et follibus, quae uoce, quae gressu carent, inmota, caeca, elinguia. His sumptuosa splendido delubra crescunt marmore, his colla mugientium percussa taurorum cadunt. 'At sunt et illic spiritus'. 'Sunt, sed magistri criminum, uestrae et salutis aucipes, uagi, inpotentes, sordidi, qui uos latenter incitos in omne conpellumt nefas: uastare iustos caedibus, plebem piorum carpere. Norunt et ipsi ac sentiunt pollere Christum et uiuere eiusque iam iamque adfore regnum tremendum perfidis. Clamant fatentes denique pulsi ex latebris uiscerum uirtute Christi et nomine diuique et idem daemones.' His intonantem martyrem iudex profanus non tulit, conclamat: 'os obtrudite, ne plura iactet inprobus! Vocem loquentis claudite raptimque lictores date, illos reorum Plutones pastos resectis canibus! Iam faxo ius praetorium conuiciator sentiat, inpune ne nostris sibi dis destruendis luserit. Tibi ergo soli, contumax, Tarpeia calcentur sacra, tu porro solus obteras Romam, senatum, Caesarem? Vinctum retortis bracchiis sursum ac deorsum extendite, conpago donec ossuum diuulsa membratim crepet. Posthinc hiulcis ictibus nudate costarum abdita ut per latebras uulnerum iecur retectum palpitet.' Ridebat haec miles dei manus cruentas increpans, quod fixa non profundius intraret artus ungula. Ac iam omne robur fortium euiscerando cesserat nisusque anhelus soluerat fessos lacertorum toros, ast ille tanto laetior omni uacantem nubilo frontem serenam luminat te, Christe, praesentem uidens. 'Quis uultus iste, pro pudor!' Datianus aiebat furens, 'gaudet, renidet, prouocat tortore tortus acrior! Nil illa uis exercita tot noxiorum mortibus agone in isto proficit, ars et dolorum uincitur. Sed uos, alumni carceris, par semper inuictum mihi, cohibete paulum dexteras, respiret ut lassus uigor. Praesicca rursus ulcera, dum se cicatrix colligit refrigerati sanguinis, manus resulcans diruet.' His contra leuites refert: 'si iam tuorum perspicis languere uirtutem canum, age, ipse maior carnifex, ostende, quo pacto queant imos recessus scindere, manus et ipse intersere riuosque feruentes bibe! Erras, cruente, si meam te rere poenam sumere, cum membra morti obnoxia dilancinata interficis. Est alter, est intrinsecus, uiolare quem nullus potest, liber, quietus, integer, exsors dolorum tristium. Hoc, quod laboras perdere tantis furoris uiribus, uas est solutum ac fictile, quocumque frangendum modo. Quin immo nunc enitere illum secare ac plectere, qui perstat intus, qui tuam calcat, tyranne, insaniam! Hunc, hunc lacesse, hunc discute, inuictum, inexsuperabilem, nullis procellis subditum solique subiectum deo!' Haec fatur et stridentibus laniatur uncis denuo; cui praetor ore subdolo anguina uerba exsibilat: 'Si tanta callum pectoris praedurat obstinatio, puluinar ut nostrum manu abomineris tangere, saltim latentes paginas librosque opertos detege, quo secta prauum seminans. iustis cremetur ignibus'. His martyr auditis ait: 'quem tu, maligne, mysticis minitaris ignem litteris, flagrabis ipse hoc iustius. Romfea nam caelestium uindex erit uoluminum tanti ueneni interpretem linguam perurens fulmine. Vides fauillas indices Gomorreorum criminum, Sodomita nec latet cinis testis perennis funeris. Exemplar hoc, serpens, tuum est. fuligo quem mox sulpuris bitumen et mixtum pice imo inplicabunt tartaro.' His persecutor saucius pallet, rubescit, aestuat insana torquens lumina spumasque frendens egerit. Tum deinde cunctatus diu decernit: 'extrema omnium igni, grabato et lamminis exerceatur quaestio.' Haec ille sese ad munera gradu citato proripit ipsosque pernix gaudio poenae ministros praeuenit. Ventum ad palestram gloriae, spes certat et crudelitas, luctamen anceps conserunt hinc martyr, illinc carnifex. Serrata lectum regula dente infrequenti exasperat, cui multa carbonum strues uiuum uaporat halitum. Hunc sponte conscendit rogum uir sanctus ore interrito, ceu jam coronae conscius celsum tribunal scanderet. Subter crepante aspergine scintillat excussus salis punctisque feruens stridulis sparsim per artus figitur. Aruina posthinc igneum inpressa cauterem lauit, uis unde roris fumidi in membra sensim liquitur. Haec inter inmotus manet tamquam dolorum nescius tenditque in altum lumina; nam uincla palmas presserant. Sublatus inde fortior lugubre in antrum truditur, ne liber usus luminis animaret altum spiritum. Est intus imo ergastulo locus tenebris nigrior, quem saxa mersi fornicis angusta clausum strangulant. Aeterna nox illic latet expers diurni sideris, hic carcer horrendus suos habere fertur inferos. In hoc baratrum conicit truculentus hostis martyrem lignoque plantas inserit diuaricatis cruribus. Quin addit et poenam nouam crucis peritus artifex, nulli tyranno cognitam nec fando conpertam retro. Fragmenta testarum iubet hyrta inpolitis angulis, acuminata, informia, tergo iacentis sternerent. Totum cubile spiculis armant dolores anxii, insomne qui subter latus mucrone pulsent obuio. Haec illc uersutus uafra meditatus arte struxerat, sed Belzebulis callida commenta Christus destruit. Nam carceralis caecitas splendore lucis fulgurat duplexque morsus stipitis ruptis cauernis dissilit. Agnoscit hic Vincentius adesse quod sperauerat, tanti laboris praemium, Christum, datorem luminis. Cernit deinde fragmina iam testularum mollibus uestire semet floribus redolente nectar carcere. Quin et frequentes angeli stant ac loquuntur comminus, quorum unus ore augustior conpellat his dictis uirum: 'Exsurge, martyr inclyte, exsurge securus tui, exsurge et almis coetibus noster sodalis addere! Decursa iam satis tibi poenae minacis munia pulchroque mortis exitu omnis peracta est passio. O miles inuictissime, fortissimorum fortior, iam te ipsa saeua et aspera tormenta uictorem tremunt. Spectator haec Christus deus conpensat aeuo intermino propriaeque collegam crucis larga coronat dextera Pone hoc caducum uasculum, conpage textum terrea, quod dissipatum soluitur, et liber in caelum ueni!' Haec ille; sed clausas fores interna rumpunt lumina tenuisque per rimas nitor lucis latentis proditur. Hoc cum stuperet territus obsessor atri liminis, quem cura pernox manserat seruare feralem domum, psallentis audit insuper praedulce carmen martyris, cui uocis instar aemulae conclaue reddit concauum. Pauens deinde introspicit, admota quantum postibus acies per artas cardinum intrare iuncturas potest: uernare multis floribus stramenta testarum uidet ipsumque uulsis nexibus obambulantem pangere. Inplentur aures turbidi praetoris hoc miraculo, flet uictus et uoluit gemens iram, dolorem, dedecus. 'Exemptus', inquit, 'carceri paulum benignis fotibus recreetur, ut pastum nouum poenis refectus praebeat'. Coire toto ex oppido turbam fidelem cerneres, mollire praefultum torum, siccare cruda uulnera. Ille ungularum duplices sulcos pererrat osculis, hic purpurantem corporis gaudet cruorem lambere. Plerique uestem linteam stillante tingunt sanguine, tutamen ut sacrum suis domi reseruent posteris. Tunc ipse manceps carceris et uinculorum ianitor, ut fert uetustas conscia, repente Christum credidit. Hic obseratis uectibus densae specum caliginis splendore lucis aduenae micuisse clausum uiderat. At uero postquam lectuli martyr quietem contigit, aeger morarum taedio et mortis incensus siti --, si mors habenda eiusmodi est, quae corporali ergastulo mentem resoluit liberam et reddit auctori deo, mentem piatam sanguine, mortis lauacris elutam, quae semet ac uitam suam Christo inmolandam praebuit --, ergo ut recline mollibus reiecit aulaeis caput, uictor relictis artubus caelum capessit spiritus. Cui recta celso tramite reseratur ad patrem uia, quam fratre caesus inpio Abel beatus scanderat. Stipant euntem candidi hinc inde sanctorum chori parique missum carcere baptista Iohannes uocat. At christiani nominis hostem coquebant inrita fellis uenena et liuidum cor efferata exusserant. Saeuire inermem crederes fractis draconem dentibus: 'euasit exultans', ait, 'rebellis et palmam tulit. Sed restat illud ultimum: inferre poenam mortuo, feris cadauer tradere canibusue carpendum dare. Iam nunc et ossa extinxero, ne sit sepulcrum funeris, quod plebs gregalis excolat titulumque figat martyris.' Sic frendit et corpus sacrum profanus -- a dirum nefas! -- nudum negato tegmine exponit inter carices. Sed nulla dirarum famis aut bestiarum aut alitum audet tropeum gloriae foedare tactu squalido. Quin, si qua clangens inprobe circumuolarat eminus, trucis uolucris inpetu depulsa uertebat fugam. Nam coruus, Heliae datus olim ciborum portitor, hoc munus inplet sedule et inremotus excubat. Hic ex frutectis proximis infestus alarum sono oculosque pinnis uerberans exegit inmanem lupum. Quis perfidorum credere ausit rapacem beluam, tauris paratam congredi, cessisse plumis mollibus? Ibat malignum murmurans leui uolatu exterritus praedamque uisam fugerat custodis inbellis minis. Quis audienti talia, Datiane, tunc sensus tibi, quantis gementem spiculis figebat occultus dolor, cum te perempti corporis uirtute uictum cerneres ipsis et inpar ossibus uacuisque iam membris minor? Sed quis, tyranne pertinax, hunc inpotentem spiritum determinabit exitus? nullusne te franget modus? 'Nullus, nec umquam desinam; nam si ferina inmanitas mansuescit et clementia coruos uoraces mitigat, mergam cadauer fluctibus: insana numquam naufragis ignoscit unda et spumeum nescit profundum parcere. Aut semper illic mobilis incerta per ludibria uagis feretur flatibus squamosa pascens agmina, aut sub fragosis rupibus scabri petrarum murices inter recessus scrupeos discissa rumpent uiscera. Ecquis uirorum strenue cumbam peritus pellere remo, rudente et carbaso, secare qui pontum queas, rapias palustri e caespite corpus, quod intactum iacet, leuique uectum lembulo amplum per aequor auferas? Sed conplicatum sparteus claudat cadauer culleus, quem fune conexus lapis praeceps in altum deprimat, At tu per undas emices rorante praepes palmula, donec relictum longior abscondat aspectus solum.' Haec iussa quidam militum -- Eumorfio nomen fuit -- uiolentus, audax, barbarus, furore feruens adripit. Funale textum conserit, suto quod inplet corpore, emensus et multum freti inter procellas excutit. O praepotens uirtus dei, uirtus creatrix omnium, quae turgidum quondam mare gradiente Christo strauerat, ut terga calcans aequoris siccis mearet passibus, plantas nec undis tingueret uasti uiator gurgitis! Haec ipsa uirtus iusserat rubrum salum dehiscere, patente dum fundo aridum secura plebs iter terit. Nec non et ipsa nunc iubet seruire sancto corpori pontum quietis lapsibus ad curua pronum litora. Saxum molaris ponderis ut spuma candens innatat tantique custos pigneris fiscella fertur fluctibus. Cernunt stupentes nauitae uectam remenso marmore labi retrorsum leniter aestu secundo et flamine. Certant et ipsi concito pontum faselo scindere, longe sed artus praeuolant telluris ad mollem sinum. Prius relatos denique humus quieta suscipit, quam pulsa summis nisibus carina portum tangeret. Felix amoeni litotis secessus ille, qui sacra fouens harenis uiscera uicem sepulcri praebuit, dum cura sanctorum pia deflens adornat aggerem tumuloque corpus creditum uitae reseruat posterae! Sed mox subactis hostibus iam pace iustis reddita altar quietem debitam praestat beatis ossibus; subiecta nam sacrario imamque ad aram condita caelestis auram muneris perfusa subter hauriunt. Sic corpus, ast ipsum dei sedes receptum continet cum Maccabeis fratribus sectoque Eseiae proximum. Simplex sed illis contigit corona poenarum, quibus finem malorum praestitit mortis supremus exitus. Quid tale sector ausus est? truncata numquid corporis segmenta post serram feris obiecit aut undis dedit? Num Maccabei martyris linguam tyrannus erutam raptamue pellem uerticis auibus cruentis obtulit? Tu solus, O bis inclyte, solus brauii duplicis palmam tulisti, tu duas simul parasti laureas. In morte uictor aspera, tum deinde post mortem pari uictor triumfo proteris solo latronem corpore. Adesto nunc et percipe uoces precantum supplices, nostri reatus efficax orator ad thronum patris! Per te, per ilium carcerem, honoris augmentum tui, per uincla, flammas, ungulas, per carceralem stipitem, per fragmen illud testeum, quo parta creuit gloria, et quem trementes posteri exosculamur lectulum, miserere nostrarum precum, placatus ut Christus suis inclinet aurem prosperam noxas nec omnes inputet! Si rite sollemnem diem ueneramur ore et pectore, si sub tuorum gaudio uestigiorum sternimur, paulisper huc inlabere Christi fauorem deferens, sensus grauati ut sentiant leuamen indulgentiae. Sic nulla jam restet mora, quin excitatam nobilis carnem resumat spiritus uirtute perfunctam pari, ut, quae laborum particeps commune discrimen tulit, sit et coheres gloriae cunctis in aeuum saeculis.